Zapewnienie pracownikom środków ochrony indywidualnej (ŚOI) to jeden ze sposobów na to, by zadbać o bezpieczeństwo w zakładzie pracy. Wśród tego typu ochronnych artykułów BHP znajdują się np. okulary i gogle, hełmy, nauszniki czy obuwie. Poznaj definicję środków ochrony indywidualnej i dowiedz się, kto i kiedy musi je zapewnić!
- Środki ochrony indywidualnej to artykuły mające zapewnić bezpieczeństwo pracownikowi, w jakie wyposaża go pracodawca.
- Rodzaje środków ochrony indywidualnej dzielimy według dwóch kryteriów: ze względu na to, jaką część ciała chronią i przed jakimi zagrożeniami.
- Pracodawca ma obowiązek zidentyfikować zagrożenia w miejscu pracy i zapewnić zespołowi środki ochrony indywidualnej, które będą przed nimi chronić.
Czym są środki ochrony indywidualnej? Definicja prawna
Środki ochrony indywidualnej (w przeciwieństwie do środków ochrony zbiorowej stosowanych ogólnie) są wykorzystywane bezpośrednio przez konkretną osobę. Pracodawca wyposaża swojego pracownika w takie artykuły, które pomagają mu w ochronie przed działaniem czynników szkodliwych (np. hałas, ogień, chemikalia).
Spis treści:
- Czym są środki ochrony indywidualnej? Definicja prawna
- Podział i rodzaje środków ochrony indywidualnej
- Normy dotyczące środków ochrony indywidualnej
- Środki ochrony indywidualnej – obowiązki pracodawcy
- Nieodpowiedni dobór środków ochrony indywidualnej a komfort pracowników
- Porozmawiaj z konsultantem Elmar® BHP o środkach ochrony indywidualnej
Dokładną definicję ŚOI znajdziesz w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Paragraf 2 tego dokumentu mówi, że środki ochrony indywidualnej to:
„(...) wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu”.
Sprawy ŚOI reguluje też prawo UE. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG w artykule 3 rozszerza definicję o:
„(...) wymienialne elementy składowe środków, o których mowa w lit. a), mające zasadnicze znaczenie dla ich funkcji ochronnej”
oraz
„systemy przyłączy do środków, o których mowa w lit. a), które nie są noszone ani trzymane przez osobę, są zaprojektowane do łączenia tych środków z urządzeniem zewnętrznym lub ze stabilnym punktem kotwiczącym, nie są przeznaczone do trwałego przymocowania i nie wymagają przeprowadzenia prac montażowych przed użyciem”.
Obecnie do środków ochrony indywidualnej zalicza się więc nie tylko wszystkie trzymane lub noszone artykuły chroniące pracownika, lecz także ich składniki wymienne (np. filtry w maskach) i systemy przyłączające. Dlaczego to takie ważne? Dzięki temu również te dodatkowe elementy podlegają takim samym zasadom i muszą spełniać konkretne wymagania.
Chcesz poznać więcej definicji związanych z BHP? Przeczytaj artykuł: Odzież robocza a odzież ochronna – czym się różnią i jaką wybrać?
Podział i rodzaje środków ochrony indywidualnej
Według dra inż. Adama Pościka z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy środki ochrony indywidualnej dzieli się na podstawie dwóch głównych kryteriów. Pierwszym z nich jest kryterium przedmiotowe, czyli klasyfikacja ze względu na konstrukcję.
W ten sposób można wymienić środki ochrony:
- głowy (np. hełmy, kaski, czapki, kaptury);
- układu oddechowego (np. maski i półmaski, przyłbice, aparaty powietrzne);
- słuchu (np. stopery – wkładki przeciwhałasowe, nauszniki);
- oczu i twarzy (np. okulary, gogle, przyłbice, osłony);
- rąk i dłoni – kończyn górnych (np. rękawice BHP, osłony, ochraniacze)
- nóg i stóp – kończyn dolnych (np. buty, nogawki, ochraniacze);
- izolujące cały organizm (np. kombinezony gazoszczelne);
- chroniące przed utonięciem (np. kamizelki ratunkowe)
- w postaci odzieży – odzież ochronna (np. kurtki, fartuchy, spodnie).
Drugim kryterium podziału środków ochrony indywidualnej są właściwości ochronne. Zależą one od rodzaju czynnika szkodliwego. Wśród nich znajdują się czynniki: chemiczne, biologiczne, termiczne, mechaniczne, atmosferyczne oraz pyły, promieniowanie optyczne, porażenie prądem i zagrożenie wybuchem.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 dzieli również środki ochrony indywidualnej na 3 kategorie:
- kategoria I – zagrożenia minimalne, np. powierzchowne zadrapania, nieekstremalne czynniki atmosferyczne;
- kategoria II – zagrożenia, których nie ma w I lub III kategorii;
- kategoria III – zagrożenia, które mogą spowodować poważny uszczerbek zdrowotny lub nawet śmierć, np. upadek z wysokości, porażenie prądem.
Normy dotyczące środków ochrony indywidualnej
Warto także wspomnieć o kilku dodatkowych, szczegółowych dokumentach, mających w praktyce ogromne znaczenie pod kątem środków ochrony indywidualnej . Są to między innymi poniższe normy:
PN-EN ISO 13688:2013-12 – określa konkretne wymagania pod kątem ergonomii, nieszkodliwości, a także oznaczenia wielkości i ogólnego znakowania środków ochrony indywidualnej - w tym przypadku odzieży ochronnej . Zgodnie z tą normą, powinna ona zawierać:
- nazwę, markę handlową
- rodzaj produktu
- rozmiar danego artykułu
- numer odpowiedniej normy, jaką spełnia produkt
- piktogramy
- etykietę ze sposobem czyszczenia/konserwacji
- instrukcję użytkowania
EN ISO 20345:2011 - norma regulująca poziom ochrony w przypadku obuwia ochronnego , będącego bardzo istotnym elementem środków ochrony indywidualnej . Jeśli artykuł jest z nią zgodny, oznacza to, iż wykazuje zdolności do minimalizowania ryzyka uszkodzenia stopy na skutek odmrożenia, oparzenia, zakleszczenia itp. Obuwie dzieli się na klasy, oznaczające dany poziom bezpieczeństwa, jaki zapewniają:
PN-EN 166:2005 – europejska norma dotycząca wszelkiego rodzaju okularów ochronnych , w tym gogli, przesłon itp., zawierająca wymagania pod kątem ochrony mechanicznej oczu. Aby otrzymać to oznakowanie, muszą one najpierw przejść istotne testy. Po ich przejściu okularom nadaje się jedną z kategorii:
PN-EN 388:2019 – reguluje ona poziom odporności skóry, tekstyliów, a także innych komponentów rękawicy na uszkodzenia mechaniczne. Podczas testów sprawdzane są:
Odporność na przecięcia - określana jest poprzez liczbę cykli, jakie są wymagane do przecięcia rękawicy za pomocą okrągłego ostrza o stałej prędkości i obciążeniu.
Odporność na ścieranie - w tym przypadku stosuje się papier ścierny. Liczona jest liczba cykli, po której w rękawicy zaczyna być dostrzegalna dziura w chwytnej części.
Odporność na rozdarcia - mierzy się siłę, jaka jest potrzebna do rozerwania próbki - rękawica rozciągana jest na obu końcach.
Odporność na przebicie - tutaj podobnie jak w poprzednim przypadku, mierzona jest siła, ale tym razem dotyczy ona przebicia rękawicy określonym narzędziem.
PN-EN 149:2009 – w tym przypadku norma dotyczy innego rodzaju środków ochrony indywidualnej niż poprzednio - chodzi tutaj o maski i półmaski filtrujące do ochrony dróg oddechowych przed zanieczyszczeniami cząsteczkowymi (np. pyłem, dymem z aluminium, włóknami szklanymi itp.). Klasy ochronności są oznaczone zgodnie z ograniczeniami:
Środki ochrony indywidualnej – obowiązki pracodawcy
To do obowiązków pracodawcy należy określenie czynników szkodliwych na danym stanowisku i stworzenie oceny ryzyka zawodowego, a później zapewnienie pracownikom dostatecznej ochrony.
Najważniejsze jest zastosowanie takich rozwiązań, które minimalizują zagrożenie lub nawet całkowicie je eliminują (np. poprzez wykorzystanie nowoczesnych technologii). Jeśli nie da się tego osiągnąć, niezbędne są środki ochrony zbiorowej i indywidualnej. Art. 2376. § 1. Kodeksu Pracy mówi, że:
„Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami”.
Wszystkie stosowane w zakładzie pracy ŚOI muszą być zgodne z aktualnymi przepisami i normami (w tym Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 wraz z załącznikami). Pamiętaj również, że środki ochrony indywidualnej muszą być dopasowane rozmiarem i wygodne, a dzięki temu zapewniać pracownikowi komfort pracy.
Nieodpowiedni dobór środków ochrony indywidualnej a komfort pracowników
Nie każdy wie, że nieodpowiedni dobór środków ochrony indywidualnej może również skutkować pogorszeniem komfortu wykonywania danych czynności przez pracowników. To z kolei prosta droga do obniżenia wydajności, frustracji oraz gorszego samopoczucia, za czym idzie ogólne niezadowolenie z pracy. Aby zapobiec przykrym konsekwencjom, trzeba dołożyć wszelkich starań, by wymagane ze względu na ryzyko zawodowe, środki ochrony indywidualnej zostały dobrane przez profesjonalistę, który posiada wieloletnie doświadczenie. Dzięki temu będzie on mógł bez większych trudności zaproponować artykuły, jakie okażą się nie tylko wygodne, ale również w znacznym stopniu podniosą poziom bezpieczeństwa w firmie.
Porozmawiaj z konsultantem Elmar® BHP o środkach ochrony indywidualnej
W Elmar® BHP masz dostęp do eksperckiego wsparcia oraz zgodnych z przepisami środków ochrony indywidualnej. Porozmawiaj z konsultantem, który pomoże Ci dobrać artykuły niezbędne w Twoim zakładzie pracy. Odpowiednie dopasowanie środków ochrony indywidualnej do zagrożeń, jakie występują w danym miejscu pracy, jest fundamentalne, aby zagwarantować bezpieczeństwo na wysokim poziomie i nie można o tym zapominać.
Wiele osób żyje w przekonaniu, że inwestycja w najdroższe produkty to droga do sukcesu, ale niestety często to nie wystarcza. Nawet trwałe i dobrej jakości środki ochrony indywidualnej od renomowanych producentów mogą okazać się niewystarczające, jeśli zostaną źle dobrane - czy to pod względem ryzyk występujących na danym stanowisku, czy środowiska, w jakim wykonywane są obowiązki.
